ကြင်နာခြင်းရဲ့ နိုးထချိန်

 

ကျွန်တော်တို့ လူအများစုဟာ ကိုယ့်ကိုယ်ကိုရော၊ တခြားသူတွေကိုပါ ကြင်နာတတ်ဖို့ အမြဲလိုလို လိုလားကြပါတယ်။ ကျွန်တော်တို့ အများစုဟာ အချိန်တော်တော်များများမှာ ကြင်နာဖို့ ကြိုးစားကြပါတယ်။

ဒါပေမယ့် တစ်ခါတစ်ရံမှာ နာရီပိုင်း၊ ရက်ပိုင်း၊ ဒါမှမဟုတ် နှစ်ပေါင်းများစွာ ကြာမှ “နိုးထ” လာတတ်တဲ့ အချိန်တွေ အများကြီး ရှိပါတယ်။ “ငါ ဒီလိုလုပ်ပေးသင့်တာ။” “ငါ အဲဒီလိုလုပ်ခဲ့ရင် ကောင်းမှာ။” လို့ တွေးမိပေမယ့်၊ အခု ကျွန်တော်တို့ ကြင်နာပေးချင်တဲ့သူက မိုင်ပေါင်းများစွာ ဝေးသွားတာ ဒါမှမဟုတ် နှစ်ပေါင်းများစွာ ကြာသွားခဲ့ပါပြီ။ အခွင့်အရေးက ထာဝရ ပျောက်ဆုံးသွားပြီလို့ ထင်ရပါတယ်။

ဒါပေမယ့် ဦးနှောက်ရဲ့ ပြောင်းလဲနိုင်စွမ်း (neuroplasticity) ဆိုတဲ့ သတင်းကောင်းတစ်ခု ရှိပါတယ်။ အဲဒီအချိန်ဟာ ဦးနှောက်ထဲမှာ ထာဝရ ပျောက်ဆုံးသွားတာ မဟုတ်ပါဘူး။ ဦးနှောက်က စိတ်ကူးယဉ်တာ ဒါမှမဟုတ် မြင်ယောင်တာကို အစစ်အမှန်လို့ ခံစားနိုင်တာကြောင့်၊ ကျွန်တော်တို့ စိတ်ထဲမှာ အဲဒီအဖြစ်အပျက်ကို ပြန်ဖန်တီးပြီး၊ အဲဒီအမှတ်တရကို ထိန်းထားတဲ့ ဦးနှောက်ရဲ့ ဆားကစ်တွေကို ပြန်လည်ချိန်ညှိနိုင်ပါတယ်။

ဖြစ်ခဲ့တာ (ဒါမှမဟုတ် မဖြစ်ခဲ့တာ) တစ်ခုကို သတိရလာတဲ့အခါ၊ ကျွန်တော်တို့ဟာ အဲဒီအမှတ်တရကို ဖြစ်ပေါ်စေတဲ့ အာရုံကြောဆားကစ်တွေကို အသက်သွင်းပြီး “လင်းထိန်” စေပါတယ်။ အဲဒီအခါမှာ အဲဒါကို ပြင်ဆင်ဖို့ အခွင့်အရေး ဖွင့်လာပါတယ်။ (ဦးနှောက်က ကျွန်တော်တို့ရဲ့ အမှတ်တရတွေကို အချိန်ကြာလာတာနဲ့အမျှ သူ့ဘာသာသူ ပြန်ပြင်ဆင်နေတာပါပဲ။) ဒီပြင်ဆင်မှု လုပ်ငန်းစဉ်ကို အာရုံကြောသိပ္ပံမှာ "memory deconsolidation-reconsolidation" (အမှတ်တရ ဖျက်သိမ်းပြီး ပြန်တည်ဆောက်ခြင်း) လို့ ခေါ်ပါတယ်။

အမှတ်တရတစ်ခုကို သတိရလာတဲ့အခါ၊ ကျွန်တော်တို့ အဲဒါကို ပြန်ပြင်ဆင်ဖို့ အခွင့်အရေး ဖန်တီးလိုက်တာပါပဲ။ အနည်းဆုံး အဲဒီအဖြစ်အပျက်နဲ့ ပတ်သက်ပြီး ကိုယ့်ကိုယ်ကိုယ် ဘယ်လိုမြင်လဲဆိုတာကို ပြန်သုံးသပ်နိုင်ပါတယ်။ ကြင်နာပေးချင်တဲ့ အခွင့်အရေးရှိခဲ့ပေမယ့် မလုပ်ခဲ့တဲ့ အချိန်တစ်ခုကို ပြန်သတိရတဲ့အခါ၊ အခု စိတ်ကူးထဲမှာ အဲဒီအချိန်မှာ ကြင်နာပေးခဲ့တယ်လို့ မြင်ယောင်ကြည့်ပြီး၊ အသစ်ပြန်ဖန်တီးထားတဲ့ အဖြစ်အပျက်တစ်ခုကို ဖန်တီးကာ၊ ကျွန်တော်တို့ ဖြစ်ချင်တဲ့၊ ကိုယ့်ကိုယ်ကိုယ် သိထားတဲ့ ကြင်နာတတ်သူတစ်ယောက်အဖြစ် ပြန်လည်အားဖြည့်နိုင်ပါတယ်။

ဒီလေ့ကျင့်ခန်းကို စမ်းကြည့်ပါ။

၁. တခြားသူတစ်ယောက်ကို ကြင်နာတဲ့စကား ဒါမှမဟုတ် ကြင်နာတဲ့လုပ်ရပ်တစ်ခုခု လုပ်ပေးချင်ခဲ့တဲ့ အချိန်တစ်ခုကို ပြန်သတိရပါ။ ရိုးရှင်းတဲ့ ဥပမာတစ်ခု။

တစ်ယောက်ယောက်က သင်လုပ်ခဲ့တဲ့ ပရောဂျက်တစ်ခုကို ကောင်းကောင်းလုပ်ခဲ့တယ်၊ ဒါမှမဟုတ် သင့်ကလေးရဲ့ စိတ်ဆတ်မှုကို ကောင်းကောင်းကိုင်တွယ်ခဲ့တယ်လို့ ချီးကျူးစကား ပြောခဲ့ပါတယ်။ ဒါပေမယ့် သင်က အလုပ်ကိစ္စမှာ အာရုံစိုက်နေတာမို့ အဲဒီချီးကျူးစကားကို သိပ်သတိမထားမိခဲ့ပါဘူး။ “ကျေးဇူးပါ” လို့တောင် ပြန်မပြောခဲ့မိပါဘူး။ နာရီအနည်းငယ်ကြာမှ အဲဒီအချိန်မှာ ကြင်နာပြန်ပြောဖို့ အခွင့်အရေးရှိခဲ့တာကို လွတ်သွားမှန်း သတိရမိပါတယ်။ ဒီလို လွတ်သွားတဲ့ အချိန်တွေကို အဲဒီနေ့မှာ၊ အဲဒီအပတ်မှာ၊ ဒါမှမဟုတ် နှစ်ပေါင်းများစွာ ကြာမှ ပြန်သတိရတာမျိုး ဖြစ်နိုင်ပါတယ်။

၂. အခု အဲဒီအချိန်ကို ပြန်သတိရတဲ့အခါ၊ အခု ကြင်နာချင်တဲ့စိတ်၊ သူပေးခဲ့တဲ့ ကြင်နာမှုကို ပြန်ပေးချင်တဲ့စိတ်ကို ခန္ဓာကိုယ်နဲ့ ခံစားကြည့်ပါ။ သင့်ခန္ဓာကိုယ်မှာ ပိုပြီး နွေးထွေးမှု၊ အေးချမ်းမှု၊ သက်တောင့်သက်သာရှိမှု၊ ဆက်သွယ်ချင်တဲ့ စိတ်ဖွင့်မှု၊ အဲဒီအဖြစ်အပျက်ကို ပြန်လုပ်ပြီး ရက်ရောကြင်နာချင်တဲ့ ဆန္ဒတွေ ခံစားရလာနိုင်ပါတယ်။

၃. လွတ်သွားတဲ့ အခွင့်အရေးကို အဆုံးသတ်သစ်တစ်ခုနဲ့ စိတ်ကူးကြည့်ပါ။ တကယ်တော့ ဒီလိုမဖြစ်ခဲ့ပေမယ့်၊ ဒီလိုဖြစ်နိုင်ခဲ့တယ်လို့ မြင်ယောင်ပါ။ သင်က ခဏရပ်လိုက်တယ်၊ နှောက်လိုက်တယ်၊ တခြားသူရဲ့ ကြင်နာမှုကို သင့်စိတ်ထဲ ခံစားမိအောင် လက်ခံလိုက်တယ်။ သင်ဘယ်လိုပြုံးမယ်၊ ဘာပြောမယ်၊ တခြားသူက ဘယ်လိုပြန်ဖြေမယ်၊ သူတို့ရဲ့ တုံ့ပြန်မှုကို သင်ဘယ်လို ခံစားရမယ်လို့ မြင်ယောင်ကြည့်ပါ။

၄. အဆုံးသတ်သစ်ရဲ့ ခံစားမှုကို အရသာခံပါ။ ဒီအဆုံးသတ်သစ်ဟာ သင့်ဦးနှောက်အတွက် အစစ်အမှန်ဖြစ်တယ်ဆိုတာ သတိရပါ။ ဒီအရသာကို သင့်ခန္ဓာကိုယ်ထဲမှာ၊ သင့်သတိထဲမှာ အခုခံစားခွင့်ပြုလိုက်ပါ။

၅. အခွင့်အရေးသစ်/ကြင်နာမှုရဲ့ အဖြစ်မှန်ကို စိတ်ကူးယဉ်တာက သင့်ကိုယ်သင် ဘယ်လိုမြင်လဲဆိုတာကို ပြန်ပြင်ဆင် ဒါမှမဟုတ် အသစ်ပြန်တည်ဆောက်နိုင်ပါတယ်။ သင်ဟာ ကြင်နာတတ်တဲ့သူ ဖြစ်ချင်တယ်၊ ဖြစ်ဖို့ ရည်ရွယ်ထားတယ်။ ဒီလိုကိုယ့်ကိုယ်ကိုယ် မြင်ယောင်တာက အခုလက်ရှိနဲ့ အနာဂတ်အတွက် သင်ဟာ ကြင်နာတတ်သူတစ်ယောက်ဖြစ်တယ်ဆိုတဲ့ ခံစားမှုကို အားဖြည့်ပေးပါတယ်။

၆. အချိန်ကြာလာတာနဲ့အမျှ၊ ပြန်ပြင်ဆင်ရတာက သင့်ကိုယ်သင် ဘယ်လိုမြင်လဲဆိုတာပါပဲ။ အခွင့်အရေးတွေ လွတ်သွားခဲ့ရင်တောင်၊ ကြင်နာနိုင်တဲ့ စွမ်းရည်နဲ့ ရည်ရွယ်ချက်တွေကို သင်ပိုင်ဆိုင်ထားတယ်လို့ ခံယူလာပါတယ်။ ဒီပြန်ပြင်ထားတဲ့ အမြင်ဟာ နောက်အခွင့်အရေးမှာ ကြင်နာဖို့ သတိရပြီး ပြသဖို့ အာရုံကြောဆိုင်ရာ အုတ်မြစ်ဖြစ်လာပါတယ်။

စိတ်ကူးယဉ်ပြင်ဆင်မှုဟာ ကြင်နာဖို့ အခွင့်အရေး လွတ်သွားရုံတင်မကဘဲ၊ သင်နဲ့ တခြားသူတစ်ယောက်ကြား ဆက်ဆံရေး မှားယွင်းသွားပြီး ကိုယ့်ကိုယ်ကိုယ် မကောင်းသလို ခံစားရတဲ့ အဆိုးမြင်အချိန်တွေကိုတောင် ပြန်ပြင်ဆင်နိုင်ပါတယ်။ သင်ဘယ်လိုသူလဲဆိုတဲ့ အဆိုးမြင်စာတိုမှတ်တွေကိုလည်း ပြန်လည်ချိန်ညှိနိုင်ပါတယ်။