စိတ်ထဲက အဆိုးမြင်စကားတွေကို ဘယ်လိုရပ်တန့်မလဲ

ကိုယ့်ကိုယ်ကို အပြစ်တင်တာ၊ အဆိုးမြင်စကားတွေနဲ့ ပြည့်နေတာ၊ စိတ်ထဲက အဆက်မပြတ် ဝေဖန်နေတဲ့ အသံ၊ ကိုယ့်ကိုယ်ကို အရှက်ခွဲတတ်တဲ့ အတွေးတွေက စိတ်ကို သိမ်းပိုက်ပြီး နှလုံးသားကို ဒုက္ခပေးနိုင်ပါတယ်။ ဒီလိုအခါမျိုးမှာ ကိုယ့်ကိုယ်ကို ယုံကြည်မှုတွေ ပျောက်ဆုံးသွားပြီး၊ စိတ်ဖိစီးမှုတွေ၊ ဒဏ်ရာတွေကနေ ပြန်လည်သက်သာလာဖို့ မျှော်လင့်ချက်တွေပါ လျော့နည်းလာတတ်ပါတယ်။

ဒီလိုအဆိုးမြင်တွေးတောမှုတွေကို ဘယ်လိုတွန်းထုတ်ရမလဲ၊ စိတ်ထဲက ဝေဖန်သံတွေကို ဘယ်လိုဆုံးဖြတ်ပြီး အကြံပေးသံတစ်ခုလို ပြောင်းလဲလို့ရလဲဆိုတာကို စဉ်းစားဖြစ်ခဲ့ပါတယ်။ ဒီအတွက် လက်တွေ့ကျတဲ့ နည်းလမ်း ၁၄ ချက်ကို NScience က ကျင်းပတဲ့ webinar တစ်ခုမှာ မျှဝေခဲ့ဖူးပါတယ်။ အဲဒီ webinar က “Ending the Flood of Shaming Self-Talk: How to Effectively Face Up to the Inner Critic” လို့ ခေါ်ပြီး၊ ကျွမ်းကျင်သူတွေအတွက် ရည်ရွယ်ထားပေမယ့် ရိုးရှင်းတဲ့ အင်္ဂလိပ်စာနဲ့ ရေးထားတာမို့ ဘယ်သူမဆို နားလည်ပြီး စိတ်ထဲက အဆိုးမြင်သံတွေကို ပြောင်းလဲဖို့ အဆင့်တိုင်းမှာ အသုံးဝင်မှာပါ။

စိတ်ထဲက ဝေဖန်သံက လူတိုင်းမှာ ရှိတယ် (The Inner Critic is Universal)

စိတ်ထဲက ဝေဖန်သံဆိုတာ ကိုယ်တိုင်ရဲ့ တစ်စိတ်တစ်ပိုင်းဖြစ်ပြီး၊ လူတိုင်းမှာ ရှိတတ်တဲ့ သာမန်အရာတစ်ခုပါ။ ဘယ်သူမဆို တစ်ခါတလေ ဒါမှမဟုတ် တစ်ချို့ရက်တွေမှာ အဆက်မပြတ်၊ ကိုယ့်ကိုယ်ကို အဆိုးမြင်တာ၊ ပြစ်တင်ဝေဖန်တာမျိုး ခံစားဖူးကြမှာပါ။ “မင်းကိုယ်မင်း ဘယ်သူလို့ ထင်နေတာလဲ။ ဘယ်တော့မှ ဘာမှ ဖြစ်လာမှာ မဟုတ်ဘူး။ ဘယ်လောက်ပဲ ကြိုးစားကြိုးစား ဘယ်သူမှ မင်းကို မကြိုက်ဘူး၊ သူငယ်ချင်းအဖြစ် မထားချင်ဘူး” ဆိုတဲ့ စကားမျိုးတွေကို စိတ်ထဲကြားဖူးကြမှာပါ။ ဘယ်လိုစကားပဲ ကြားကြား၊ ဒီလို အတွင်းစိတ်က ဝေဖန်သံတွေကို ကမ္ဘာပေါ်က လူတိုင်း တစ်ချိန်မဟုတ် တစ်ချိန်မှာ ကြုံရတတ်ပါတယ်။

အဆိုးမြင်စိတ်ရဲ့ အရင်းခံအကြောင်းက ဆက်သွယ်လိုစိတ် (The Underlying Origin of Our Inner Critic Is Our Hardwired Need to Connect)

ဒီလို စိတ်ထဲက ဝေဖန်သံတွေ ဘာကြောင့် ရှိလာရသလဲဆိုတော့၊ လူတိုင်းမှာ အခြားသူတွေနဲ့ ဆက်သွယ်ဖို့ မွေးရာပါ လိုအပ်ချက်တစ်ခု ရှိနေလို့ပါ။ ဒါက ရုပ်ပိုင်းဆိုင်ရာ ရှင်သန်ဖို့ရော၊ စိတ်ပိုင်းဆိုင်ရာ ကောင်းမွန်ဖို့ရော လိုအပ်တဲ့ သဘာဝတစ်ခုပါ။ ငယ်စဉ်ကတည်းက ပတ်ဝန်းကျင်က လူတွေနဲ့ ဆက်သွယ်မှုက ဘေးကင်းမှု၊ ချိတ်ဆက်မှု၊ ကာကွယ်မှုတွေ ဘယ်လောက်ရှိမလဲဆိုတာကို ပုံဖော်ပေးပါတယ်။ ဒါတင်မကဘဲ ကိုယ့်ကိုယ်ကို လက်ခံထိုက်သူ၊ ချစ်ထိုက်သူလို့ ခံစားရဖို့လည်း သက်ရောက်ပါတယ်။

ဆက်သွယ်မှုက ဘာတွေ ဖြစ်ပေါ်စေလဲ (Connection Fosters…)

အကယ်၍ ဒီလို ဆက်သွယ်မှုတွေက အဆင်ပြေချောမွေ့ခဲ့ရင်၊ ငယ်စဉ်ကတည်းက တစ်သက်လုံး ခံစားခဲ့ရတဲ့ အတွေ့အကြုံတွေက စိတ်ထဲမှာ လုံခြုံမှုနဲ့ ကောင်းမွန်မှုကို ပေါက်ဖွားစေပါတယ်။ ကိုယ့်ကိုယ်ကို တန်ဖိုးရှိသူ၊ လက်ခံထိုက်သူ၊ ချစ်ထိုက်သူလို့ လက်ခံနိုင်လာပြီး၊ ဘဝရဲ့ စိန်ခေါ်မှုတွေကို စိတ်ထဲက လုံခြုံတဲ့ အနေအထားနဲ့ ရင်ဆိုင်နိုင်ပါတယ်။ ဒါပေမယ့် ဒီလို ဆက်သွယ်မှုတွေ အဆင်မပြေခဲ့ရင်၊ အချိန်ကြာလာတာနဲ့အမျှ ကိုယ့်ကိုယ်ကို တန်ဖိုးမထားနိုင်တော့သလို၊ လက်ခံထိုက်မှု၊ ချစ်ထိုက်မှု၊ ဘဝစိန်ခေါ်မှုတွေကို ကျော်လွှားနိုင်မယ့် စွမ်းရည်တွေကိုပါ သံသယဝင်လာတတ်ပါတယ်။

ခွဲခွာမှု ခြိမ်းခြောက်ခံရတာက အပြုအမူကို ပုံဖော်တယ် (Threat of Disconnection Shapes Behavior)

မိဘတိုင်း၊ လူမှုအဖွဲ့အစည်းတိုင်း၊ ကလေးတွေကို ရှင်သန်နိုင်ဖို့ ဘယ်လို ပြုမူနေထိုင်ရမလဲဆိုတာ သင်ပေးရပါတယ်။ ဒီအတွက် ဆက်သွယ်မှုနဲ့ ခွဲခွာမှု ခြိမ်းခြောက်တာတွေကို သုံးပြီး ကျင့်ဝတ်တွေ၊ အပြုအမူတွေကို ပုံဖော်ပေးကြပါတယ်။ “ဒါတွေ လုပ်လို့ရတယ်၊ မလုပ်ရဘူး။ ဒီလိုလူမျိုး ဖြစ်နိုင်တယ်၊ မဖြစ်ရဘူး။ ဒါမှ ငါတို့ရဲ့ ချစ်ခြင်း၊ ကာကွယ်ခြင်းကို ရမယ်။ ဒါမဟုတ်ရင် ငါတို့က မင်းကို စွန့်ပစ်မယ်၊ ဂရုမစိုက်တော့ဘူး၊ မေ့ပစ်လိုက်မယ်” ဆိုတဲ့ သဘောပါ။ ဒါက ယဉ်ကျေးမှုတိုင်းမှာ ရှိတဲ့ သာမန်အရာတစ်ခုပါ။

အပြစ်ရှိစိတ်နဲ့ အရှက်ကွဲစိတ် (Guilt and Shame)

ချစ်ခြင်း၊ လက်ခံခြင်း၊ သနားကရုဏာတွေကို ဆက်သွယ်မှုကို ထိန်းဖို့ သုံးကြသလို၊ အပြစ်ရှိစိတ်နဲ့ အရှက်ကွဲစိတ်ဆိုတဲ့ ခံစားချက်နှစ်ခုကိုလည်း ခွဲခွာမှု ခြိမ်းခြောက်ဖို့ ယဉ်ကျေးမှုတိုင်းမှာ သုံးကြပါတယ်။ မကောင်းတာတစ်ခုခု လုပ်မိရင် ခွဲခွာမှုနဲ့ အပြစ်ပေးခံရမယ်။ မကောင်းတဲ့လူတစ်ယောက် ဖြစ်နေရင် စွန့်ပစ်ခံရမယ်၊ ဝေးကွာခံရမယ်။ ဒီလို အရှက်ကွဲစိတ်နဲ့ အပြစ်ရှိစိတ်က အာရုံကြောစနစ်ထဲမှာ၊ စိတ်ထဲမှာ ကြောက်ရွံ့မှုတစ်မျိုးကို ဖြစ်စေပါတယ်။ “မကောင်းတာ၊ မမှန်တာ လုပ်မိရင်၊ ဖြစ်မိရင် အပြစ်ပေးခံရမယ်၊ စွန့်ပစ်ခံရမယ်” ဆိုတဲ့ ခံစားချက်မျိုးပါ။

ကိုယ့်ကိုယ်ကို အရင်အပြစ်တင်တယ် (We Shame-Blame Ourselves First)

ပတ်ဝန်းကျင်က လူတွေဆီက အရှက်ခွဲတာ၊ အပြစ်တင်တဲ့ စကားတွေ ကြားရမှာ ကြောက်လာတဲ့အခါ၊ အဲဒီလို စကားတွေကို ကိုယ့်စိတ်ထဲမှာပဲ စတင်ကြားလာတတ်ပါတယ်။ ကိုယ်ရှင်သန်ဖို့၊ ကောင်းကောင်းနေဖို့ မှီခိုနေရတဲ့ လူတွေနဲ့ ခွဲခွာခံရမှာ မဖြစ်အောင်၊ ကိုယ့်ကိုယ်ကို အရင် အပြစ်တင်တာ၊ အရှက်ခွဲတာမျိုး လုပ်လာတတ်ပါတယ်။

ဦးနှောက်ရဲ့ ပြောင်းလဲနိုင်စွမ်း (Neuroplasticity)

ဦးနှောက်ရဲ့ ပြောင်းလဲနိုင်စွမ်း (neuroplasticity) ဆိုတာလည်း မွေးရာပါ သဘာဝတစ်ခုပါ။ ဘယ်အတွေ့အကြုံမဆို ဦးနှောက်ထဲက အာရုံကြောတွေကို လှုပ်စေတယ်။ ထပ်ခါတလဲလဲ အတွေ့အကြုံတွေက အာရုံကြောတွေ ထပ်ခါတလဲလဲ လှုပ်ရှားစေပါတယ်။ အဆိုးမြင်တဲ့၊ ဝေဖန်တဲ့၊ စီရင်တဲ့၊ အရှက်ခွဲ-အပြစ်တင်တဲ့ စကားတွေကို ထပ်ခါတလဲလဲ ကြားနေရရင်၊ ဒီစကားတွေရဲ့ ထပ်ခါတလဲလဲဖြစ်မှုက ဦးနှောက်ထဲမှာ ဒီလိုပုံစံတွေ ထပ်ဖြစ်အောင် အာရုံကြောဆက်သွယ်မှုတွေကို ဖန်တီးပြီး သန်မာစေပါတယ်။ ဒါကြောင့် ဆင်တူတဲ့ အတွေ့အကြုံတွေ ထပ်ဖြစ်လာရင် ဒီလိုစကားတွေ ကိုယ်မလိုချင်ဘဲနဲ့တောင် ထပ်ပေါ်လာတတ်ပါတယ်။

စိတ်ထဲက ဝေဖန်သံက ကိုယ်ရဲ့ တစ်စိတ်တစ်ပိုင်းပဲ (Inner Critic as Part of Larger Self)

ဒီလို ထပ်ခါတလဲလဲ ဖြစ်နေတဲ့ စကားတွေက စိတ်ထဲမှာ “ဝေဖန်သံ” လို့ ခေါ်တဲ့ ပုံစံတစ်ခုကို ဖြစ်ပေါ်စေပါတယ်။ ဒီစကားတွေကို ကိုယ်နဲ့ သီးခြားရှိတဲ့ တစ်ခုခုလို့ ထင်မြင်လာပြီး၊ ကိုယ့်ရဲ့ တစ်စိတ်တစ်ပိုင်းတစ်ခုလို သဘောထားလာတတ်ပါတယ်။ ဒါကို စိတ်ထဲက မိသားစုစနစ်၊ စိတ်ထဲက ကော်မတီ၊ စိတ်ထဲက သံစဉ်တစ်ခုလို့ တင်စားလို့ရပေမယ့်၊ ဒီဝေဖန်သံက ကိုယ်တစ်ယောက်လုံးရဲ့ တစ်စိတ်တစ်ပိုင်းပဲ ဖြစ်တယ်ဆိုတာကို သတိထားဖို့၊ ခွဲထုတ်ဖို့၊ စိတ်ရဲ့ သတိရှိမှု၊ သနားကရုဏာနဲ့ လက်ခံမှုနဲ့ ရင်ဆိုင်ဖို့ အရေးကြီးပါတယ်။

စိတ်ထဲက ဝေဖန်သံက ကိုယ့်အပြစ် မဟုတ်ဘူး (An Inner Critic Is Not Our Fault)

ဒါက အရေးကြီးပါတယ်။ ဆက်သွယ်ဖို့ လိုအပ်ချက်ရှိတာ၊ မိဘတွေ၊ ယဉ်ကျေးမှုက ကာကွယ်ဖို့ လိုအပ်တာ၊ ဦးနှောက်က ထပ်ခါတလဲလဲ ပုံစံတွေ ဖန်တီးတာတွေကြောင့်၊ စိတ်ထဲမှာ ဝေဖန်သံတွေ ဖြစ်ပေါ်လာတာဟာ ကိုယ့်အပြစ် မဟုတ်ပါဘူး။ ကိုယ့်ကိုယ်ကို မကောင်းဘူးလို့ ခံစားရတာက ကိုယ်က မကောင်းတဲ့သူတစ်ယောက် ဖြစ်နေလို့ မဟုတ်မှန်း သိထားရတာ စိတ်သက်သာစရာပါ။

ဝေဖန်သံကို တွန်းထုတ်တာက ကိုယ့်တာဝန် (Pushing Back on the Inner Critic IS Our Responsibility)

ဘဝရဲ့ စိန်ခေါ်မှုတွေ၊ အကျပ်အတည်းတွေကို ဘယ်လို တုံ့ပြန်မလဲဆိုတာကို ပညာရှိရှိ၊ သတိရှိရှိ ရွေးချယ်နိုင်တဲ့ စွမ်းရည်တွေ ကိုယ့်မှာ ရှိတယ်ဆိုရင်၊ ဒီဝေဖန်သံနဲ့ ဆက်ဆံရေးကို ပြောင်းလဲဖို့၊ ဒီသံတွေကို တွန်းထုတ်ဖို့၊ ကိုယ့်ရဲ့ ခံနိုင်ရည်၊ ကိုယ့်ကိုယ်ကို ယုံကြည်မှုတွေကို မထိခိုက်အောင် ကာကွယ်ဖို့ နည်းလမ်းတွေ သင်ယူဖို့ဆိုတာ ကိုယ့်တာဝန်ပဲ ဖြစ်လာပါတယ်။